1. mars var det 100 år sidan D/S «Thor» forliste ved Lyngholmen i Sveio. D/S «Thor var ein såkalla «isadampar», som det var mange av langs kysten på slutten av 1800-talet og dei første tiåra av 1900-talet. Reiar var haugesundsreiaren J. O. Sundfør.Om bord på båten var det 41 menn, dei fleste unge menn frå distriktet. Sjølve mannskapet var ikkje fleire enn 12.
Ukjent årsak
Vestland, Vestland, langs kysten vår er ikkje tida lang frå stille sjø til rasande storm. Vi kan kan hende tenkje oss at mange av mannskapet denne natta alt har prøvd å få seg litt svevn, då stormen bryt laus. Det har vore ulike versjonar om kva som hende. «Thor» var utan skikkeleg fyr på dampkjelen, er ein versjon, truleg ikkje tilfelle, meiner nå mange.
Kabel i propellen, trur fleire andre som har arbeidd med denne sørgjelege historia: Frå Magne Kjelland; «Skipsdrama ved Lyngholmen» saksar vi: «Vinden auka på, og om morgonen var det tett snøkav med dårlig sikt og storm. Dei to ankera som fartøyet var fortøyd med i baugen, gav etter i den kraftige vinden. Mannskapet og arbeidarane vart purra og kommanderte på dekk. Skipet var i drift. Det hogg mot land og sprang lekk. Livbåtane dei prøvde å setja ut, vart fylde med vatn og sokk så snart dei traff sjøen. Dei kasta sildekasser over bord, for på den måten å komme i land, men også det mislukkast. Det var lite mannskapet på «Steinar» og «Frigg» kunne gjera for å hjelpa». «Steinar» og «Frigg» var dampskip som låg nær D/S «Thor».
Elles kan vi lese i avisa «Haugesunderen» fredag 2. mars 1906, altså dagen etter tragedia:
«En frygtelig tragedie har rammet vår By og danner et Sidestykke til den store Røværulykke for nogle år siden.» Og «nogle år siden» vil seie i 1899, då 30 av øya Røvær sine vel 100 innbyggjarar omkom, dei fleste menn på veg heim frå gravferd.
Folket her vest var og er ikkje ukjend med ulukker på havet. Havstykket bort dit «SB Sleipner» gjekk på Bloksene er ikkje langt, og er heller ikkje noko «Stillehav». «Haugesunderen» kan knapt lastast for at avisa omtalar dette som «en fryktelig tragedie for vår By». Dei hadde knapt oversyn over kven dei var, og kvar dei kom frå dei 39, som miste livet i snøstormen ved Lyngholmen. Dei var ikkje funne då, og kunne såleis ikkje teljast. eller få ei heimstadadresse. Men sørgjebodet skulle gå til heile distriktet, som for så vidt ventande var, av di det handla om fiske.
Sørgjebodskap
Sørgjebodet gjekk til bygdene i vår nåverande kommune slik til:
Nedre Vats, der 22 år gamle Jakob Jakobsen Straatvedt kom frå.
Øvre Vats, der 42 år gamle Nils Kristoffersen Eikeland, ikkje skulle kome heim i live.
Øvre Vats, der ei ung kone fekk bod om at den 26 år gamle mannen hennar, Johannes Olsen Eikesdal, aldri ville kome heim til henne.
Til Skjold, der den 24 år gamle Kristoffer Breivik, (etter det eg trur, høyrde heime). Han kom seg i land, men døydde straks etter.
I Vikebygd fekk familien etter den 29 år gamle Gunnar Amundson også sørgjebod.
Til Vats på ny, for å fortelje at 20 år gamle Ariel Torbjørnsen Sørhus, som hadde reist ut for å tene seg nokre kroner, som skikken var her inne, aldri ville få sjå heimbygda si att.
Søgjebodet fann også vegen til Innbjoa, med vinmonopol neppe er det beste valflesket han tar med seg til valet i nye Vindafjord. Det er rosverdig å ha prinsipielle haldningar og å vere kritisk til alkoholbruk, men i dette tilfellet burde han kanskje stikke fingeren litt i jorda. Å markere sterk motstand mot pol er ei symbolsak som Håvås aldri vil vinne fram med.
Problemet med å vere prinsipiell og restriktiv i alkoholpolitikken, er at ingen andre er det. Ein kan stille spørsmål ved kva som er logikken i at det som er gale på landsbygda i Ølen, ikkje er det i byen ein halv time unna.
Håvås har vore med i politikken ei stund, men han har neppe ansvaret for at distriktet han går til val som ordførar i, har den mest liberale skjenkjepraksisen i heile landet. Pragmatisk alkoholpolitikk er å bidra positivt der ein kan gjere noko, og ikkje melde seg ut med alt for urealistiske standpunkt.
Bak etableringa av distriktspol som Bondevik-regjeringa er med på, er det også ein alkoholpolitisk tanke. Dersom monopolet skal la seg forsvare i framtida, så må folk over heile landet ha eit rimeleg godt tilbod. Alternativet kan bli at vinmonopolet mistar støtte i det norske folk.
Det er uomtvisteleg at til lettare tilgangen er, dess større er forbruket av alkohol. Men forbodslinja har aldri vunne fram i Noreg. Difor kan det beste vere å stikke fingeren i jorda og la heile landet få del i polordninga, heller enn å stille den i miskreditt.