Globalt blir det årleg produsert rundt 435 millionar tonn plastavfall, og opptil 23 millionar tonn hamnar i vassøkosystem, ifølgje Organisasjonen for økonomisk samarbeid og utvikling (OECD).

Plastavfall i naturen har vorte så omfattande at forureininga ikkje berre endrar det naturlege miljøet til dyra, men også måten dei lever, bevegar seg og døyr på, ifølgje ein ny forskingsstudie.

Plasthabitat

Ein studie gjennomført i år har teke for seg bilete lasta opp på nettet av naturfotografar. Der ser ein at det har vorte vanleg at dyr, alt frå bier, fuglar, krabber, fisk og anna marint dyreliv, bruker plast i habitata sine, mellom anna som vern.

Ein har observert at eremittkrepsen over heile verda bruker andre gjenstandar enn skil til heimen dei ber på ryggen. Plast er det vanlegaste materialet dyra tek i bruk, sjølv om mellom anna naturfotografen Shawn Miller har teke bilete av kreps i glasflaskehalsar, vaskemiddellokk og til og med i lyspæresokkel.

Fotografen, som har dokumentert dyreliv i mange år, fortel at han vart heilt sett ut første gong han så ein krabbe bere rundt på ein plasthjelm på ei strand i Japan i 2010.

– Eg kunne ikkje slutte å tenkje på det, fortel han til nyheitsbyrået AFP.

– Vi vart så overraska over korleis dyra kan tilpasse seg.

På tvers av dyreartar

Tilpassinga gjeld på tvers av dyreartar. Mellom anna har fuglar vorte observerte medan dei vev bitar av plastposar inn i reir, og til og med bruker fargerike bitar av søppel til dekorasjon – for å lokke til seg partnarar under paring.

Ein studie fann bier som bruker delar av plastposar i reira sine.

Produkt av tre har lenge vore brukte av artar til å flytte seg frå ein kyst til ein annan. Men tre blir brotne relativt raskt ned. Plast derimot er svært haldbart, noko som gir dyr mange fleire høve til å flytte på seg.

Fenomenet vart sett i uvanleg stor skala etter tsunamien i Japan i 2011. Store mengder menneskeskapt søppel vart frakta over havet og enda opp langs USAs nordvestlege stillehavskyst. Ein studie fann då at nærare 300 levande, marine artar hadde gjennomført reisa på desse gjenstandane.

Plast gjer det til og med mogleg for skapningar som normalt lever langs kysten, å overleve og reprodusere seg på ope hav.

Denne utviklinga aukar faren for invaderande artar, altså artar som raskt spreier seg utanfor sine naturlege leveområde og fortrengjer andre artar eller øydelegg habitata deira.

Ein studie frå 2023 fann at ulike kystartar lever på 70 prosent av prøvene samla frå Nordstillehavsstrømmen, ein havstraum som også er eit konsentrert område for søppel, ikkje minst plast.

– Kystartar kan no overleve i det opne havet, skreiv forfattarane bak studien. Artane lever og formeirar seg på dei enorme mengdene av plastavfall i havet.

Brukar plasten

Dyra veit altså å bruke plasten som middel for å overleve.

Det er dokumentert at både kråkebollar og blekksprutar bruker plastavfall som kamuflasje.

Kråkebollar dekkjer seg naturleg til med skil og algar. Det er kamuflasje mot predatorar som fisk, sniglar, krabbar, sjøstjerner, fuglar og menneske. Ein studie av kråkebollar fann at dei aktivt valde plastavfall framfor naturleg kamuflasje.

Ein har sett at blekksprutar bruker plast for å skjule inngangane til heimane sine, eller at dei tek bustad inne i plastavfall.

Berre skrapa i overflata

Forskarar trur likevel dei berre så vidt har skrapa i overflata når det gjeld å forstå korleis dyr har tilpassa seg å leve med plast.

Utviklinga er urovekkjande. Eksponering for plast og inntak av plast kan vere svært skadeleg. Dyr kan setje seg fast i trådar og nett av plast. Både fugl og fisk som får i seg plast kan oppleve ei falsk mettheitskjensle som igjen kan føre til redusert næringsopptak og svolt.

Mikroplastbitar i seg sjølve kan vere helseskadeleg å få i seg

(©NPK)